بانک پرسشنامه و فایل‌های علمی و پژوهشی

نقّاشی کودک نوعی بازی است: در تمام دوره کودکی و تا مرزهای نوجوانی، اکثر کودکان منظماً به مجموعه¬ای از فعالیّت¬های ترسیمی می پردازند و بدین ترتیب روابط متکثّری با واقعیبت ها برقرار می-سازند کودکان با استفاده از شیوهای مختلف، تصور خود را از جهان به نوعی ترسیم می¬کنند. با این فعالیّت همانند دیگر فعالیّت¬های لهوی، لذّت، اکتشاف و تجربه آنچه ممکن است همراهند. نقّاشی، بازی، طنز و هنر به یک خانواده رفتاری تعلّق دارند و به این دلیل به منزله انعکاس مجموعه ساخت هایی هستند که کودک در دسترس خود دارند امّا در هر حال این فعالیّت¬ها در چهار راه جهان برونی (واقعیّت برونی) و جهان درونی (واقعیّت درونی) قراردارند و زمینه را برای بیان تعارض ها یا تضادها بين این دو دسته واقعیّت فراهم می سازند (دادستان 1387، 13).

از حدود پایان نخستین سال زندگی، بسیاری از کودکان، فعالیّتی که می¬توان آن¬را ترسیم با دقیق¬تر بگوییم «نگاره گری» نامید از خود نشان می¬دهند. در فرهنگ متداول جهان کنونی، ابزار این نگاره‌گری غالباً یک مداد یا قلم است، امّا ممکن است کودک از انگشت، اسفنج، یک تکّه گچ، یک تیره چوب و یا هر شیء دیگر نیز استفاده کنند. هر چند این نگاره گری یا ترسیم ترجیحاً بر صفحه¬ای از کاغذ نقش می¬بند امّا ممکن است صفحات کتاب یا سطوح دیگر از قبیل لوازم خانه، دیوارها، پارچه¬ها و غیره صحنه عمل باشند و تعارض¬های بسیاری با بزرگسالان به وجود آورند غالباً تولید لکّه¬های مقدّم بر تولید این خطوط یا نگاره¬هاست (دادستان 1387، 13).

بدین ترتیب، در مبنای ترسیم وحتّی قبل از نخستین خط خطی کردن ها و پدیدآوری خطوطی که ظاهراً واجد معنایی نیستند، مجموعه پیچیده ای از رفتارهای حرکتی، توحید یافتگی های ادراکی و کاربرد اطلاعاتی که از این آثاردوام دار و مشاهده شدنی به منزله تدوام بدن حاصل می شوند، قراردارد. مؤلفانی به بررسی شباهت، و تفاوت های بین این فعالیّت «پیش ترسیم» و «هویت پردازی‌ها» کودک پرداخته اند. اصواتی که کودک تولید می کند زود گذرند امّا به عنوان وسیله ارتباط جزئاً سازماندهی می شوند. به عکس نگاره ها بلا اثرند دارای معنای تمایز یافته ای نیستند امّا معّرف «مضاعف سازی» بدنی ارادی هستند. به عبارت دیگر این نگاره ها در شمار آثار قلمداد می گردند که از عملی که به تولید آنها می انجامد، جدا می شوند. در شمار آثار قلمداد می گردند که از عملی که به تولید آنها می انجامد، جدا می شوند. این نگاره¬گری¬های عمدی یا ارادی، از دوّمین سال زندگی به منزله ترسیم درهم برهم¬اند و بتدریج به یک مهار کردن حرکتی ادراکی رکاب می دهند. یعنی سپس از مرحله ای که کودک از دست خود تبعیّت می کند در یک مرحله بعدی، چشم به هدایت دست می پردازد. به نظر اکثر مؤلفانی در جریان سوّمین سال زندگی است که نخستین بگاره های تقلیدی ظهور می کنند ودوران خط خط کردن پشت سر گذاشته می شوند.

از 2تا3 سالگی، تقلید از موقعیّت ها (نوشتن) همراه با چند عنصر تجسّمی (گردی به منزله توپ) و اجرای دستور العمل (نگاره هایی که کم وبیش بر حسب یک الگو دارای جهت اند). سیمای مرحله آغاز حرکت ترسیمی به معنای واقعی کلمه است.از 3تا5 سالگی ،قصد یک شکل پردازی آشکار همراه با تدارک یک نحوه بیان ترسیمی به چشم می خورد کودک این مرحله تا حدّی به الگو توجّه می کند امّا غالباً طرحی اجمالی وقالبی را جانشین آن می سازد.از5تا9سالگی ،شاهد مرحله نسخه برداری با باز پدیدآوری از شکل های هندسی (به ترتیب از دایره، مربع، مثلث، لوزی تا شکل‌های پیچیده تر) هستیم یادگیری خط، تولید نقّاشی هایی که عناصر مختلف تجسّم در آنها متمایز گردیده‌اند، همراه با ترکیب طرح های پایه با جزئیات بیش از پیش فزاینده، از ویژکی های این مرحله اند در این مرحله، نقّاشی های کودک دقیق¬ترند و در وسط صفحه بیشتر تمرکز می یابند. از 9تا 13 سالگی، رها کردن اجمال گری به سود واقع نگری دیداری تری که به شدّت قرار دادی است و در بسیاری از کودکان از لحاظ تحلیل الگو و تجسّم آن رضایت بخش نیست، پایان فرآیند ترسیمی را مشخّص می کند (دادستان 1387، 14).

روی¬آورد بالینی، سوگیری تشخیص: کودکان عواطف خود را در نقّاشی های خود فرفکنی می کنند وتفسیر آنچه بدینصورت ارتجالاً انعکاس می یابد راهی برای سنجش شخصیّت است.

روی آورد بالینی به منظور روان درمانگری، جنبه¬های پالایشی فعالیّت¬های ترسیمی، یعنی برون ریزی مکنونات از راه فرافکنی به منزله یک شیوه بیان ارتجالی ویا از طریق فرافکن در قالب تحقیق یک اثر هنری، به گشایش خط بالینی درمانگری ،یعنی روان درمانگری، از راه نقّاشی منتهی شده است (دادستان 1387، 15).

به علّت تاثیرات زیان آور پرخاشگری بر رشد کودکان، پرخاشگری در دوره کودکی یکی از مشکلات سازگاری است که در دهه های گذشته در سطح وسیعی مورد مطالعه قرار گرفته است (پارکر وآشر 1987به نقل از کریک وهمکاران 1996، 67).

نقّاشی تنها وسیله تشخیص و ناسازگاری کودک نیست، بلکه خود عامل بالقوه خلاقیّتی است که وسیله درمان موثر می شود روان درمانی با نقّاشی را اشترن پیشنهاد کرد و به کار گرفت اشترن می گوید نقّاشی به عنوان وسیله ای برای روان درمانی، بیشتر برای کودکان کم سازگار، بی ثبات، عقب مانده آموزش مناسبی است. زیرا نقّاشی به کودک امکان می دهد که قدرت و قابلیت خلاقیّت خود را بشناسد و در نتیجه حل مشکلات آموزشی برایش سهل تر جلوه کند. و چون حالت تعادلی برای مشکلات اجتماعی و خانوادگی پیدا می‌کند، از کمتر رنج می برد برای کودکان که نقص عضو سطحی دارند، نیز، نقّاشی بهترین درمان است. از نظر ارتباط روانکاوی نیز کودک با وجود بزرگسالی که تمام احساسات او را به جنب-وجوش وا می دارد، تجربه تازه ای را می آزماید. نقّاشی وسیله بیان ممتازی است. زبان رسم نقّاشی برای کودک متناسب و دارای محتوای بیانی آگاهانه است کودک چیزهایی می کشد گه می شناسد و می خواهد نظر خود را بدین ترتیب بیان کند (فراری 1387، 25).نقاشي يكي از ابزارهاي مفيد و كارآمد در فعاليتهاي پژوهشي روانشناسي و روانپزشكي كودك و نوجوان است.نقاشي كودك از زمره فعاليتهايي است كه تحت تاثير تحول شناختي، عاطفي و اجتماعي قرار ميگيرد. نقاشي به منزله ي آزمون هوش است. كودكان درترسيم افراد اطراف خود، آنها را آن طور كه ميبينند نمي كشند، بلكه به گونه اي كه آنها را درك ميكنند يا دقيق تر به گونهاي كه خود را درك ميكنند به نقاشي آنها مي پردازند و اين امر بستگي به درجه ي رشد و رسيدگي روانی_حركتي كودكان دارد. نقاشي به منزله ي آزمون شخصيت است و پرده از روي عواطف كودك برمي دارد(کرمن،78:2006).نقاشي كودكان به عنوان يك اثر مكتوب و قابل نگهداري در طول زمان براي شناخت ويژگي هاي رواني يا حالات عاطفي آنان بسيار باارزش است. كودكان با هر نقاشي و داستان مرتبط با آن، جزيي از وجود يا ويژگيهاي خويش را نمايان مي سازند و به همين دليل است كه اين ابزار وسيله ي مناسبي براي راه يافتن به دنياي پر رمز و راز آنان تلقي مي شود(مارنات ،132:2002).

از ديدگاه روان تحليلي، كودكان از طريق نقاشي آن چه را كه در ضميرناخودآگاه خود دارند و احتمالا باعث ناراحتي و اضطراب شان مي شود بيان مي كنند. روانتحليل گران معتقدند كه كودكان به هنگام كشيدن يا رنگآميزي يك تصوير، ناخودآگاهانه گوشه هايي از وضع عاطفي خود را بيان ميكنند. به همين دليل،تحليل و بررسي نقاشي كودكان يكي از مهمترين و قابل اعتمادترين راه هاي شناخت روان كودكان است و به والدين و مربيان كودك در شناخت مشكلات شخصيتي آنها كمك زيادي ميكند(قاسمی،56:2005).

صالحي در يك پژوهش، ارزش تشخيصي آزمون ترسيم خانواده را در شناسايي چگونگي ارتباط كودكان 4 تا 6 ساله بااعضاي خانواده مورد بررسي قرار داد،يافته هاي اين پژوهش نشان داد كه به طور كلي تعدادي از علايم تفسيري آزمون فرافكن خانواده از جمله ارزندهسازي و ناارزندهسازي افراد،حذف آنها از ترسيم، نزديكي بين افراد ترسيم شده و همانندسازي كودك با آنها جهت تشخيص چگونگي ارتباط كودك با اعضاي خانواده كارآيي لازم را دارا هستند. به عبارتي ديگر، وقتي كودك والدين خود را در نقاشي ارزنده سازي ميكند يا با آنها همانندسازي كرده و يا آنها را در نزديكي خود ترسيم ميكند، احتمالا با آنها ارتباط خوبي دارد. از سوي ديگر، زماني كه كودك در نقاشي به ناارزنده سازي والدين ميپردازد و يا آنها را از نقاشي خود حذف ميكند، نشان ميدهد كه ارتباط وي با والدين نامناسب مي باشد(صالحی،117:1997).

بد رفتاري هاي والدين با كودك و از طرفي ديگر جدا شدن كودك از آنها صدمات عاطفي و رواني جبران ناپذيري به كودك وارد مي كند(ابراهیم غفوری،1997).كودكان چگونگي روابط حال و گذشته شان را با والدين و خواهران و برادران در نقاشي خانواده فرافكني ميكنند و چون تمام زندگي عاطفيشان به اين روابط وابسته است، ميتوان انگيزه هاي كم و بيش پنهاني رفتار و به ويژه رفتار بيمارگونهي آنها را بر اساس بررسي نقاشي، استنباط و آشكار كرد(ایروانی،2007). همچنین میتوان گفت روش تداعي لفظي در روان تحليل گري بزرگسالان قابل اجرا است ولي در كودكان قابل اعمال نيست و نقاشي آزاد يا بازي جانشين ان مي شود .وقتي به كودك گفته مي شود« خانواده خودت را نقاشي كن» مي توان احساسات واقعي او را نسبت به كسانش شناخت و وقتي گفته مي شود« يك خانواده را نقاشي كن» اين دستور العمل مبهم تر به تخيل كودك ميدان مي دهد و تمايلات ناهوشياربا سهولت بيشتري بيان مي شود.